آیا زمان آن نرسیده که به جای جذب کمّی مسافران، روی گردشگری کیفی و آموزش جامعه میزبان سرمایه‌گذاری شود؟
مسافران برای گیلانیان ، برکت یا بلا ؟
نبض خبر : استان گیلان با جذابیت‌های طبیعی کم‌نظیر، همواره مقصد میلیون‌ها گردشگر بوده است. بر اساس اعلام استاندار گیلان، در نوروز ۱۴۰۴ بیش از ۳ میلیون گردشگر وارد این استان شده‌اند (منبع: ilna.ir). این تعداد معادل دو برابر جمعیت ساکن استان است. با این حال، این حجم از ورود گردشگر نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی مردم محلی منجر نشده، بلکه گاه هزینه‌های پنهانی را بر دوش ساکنان گذاشته است.
هزینه‌های پنهان گردشگری برای مردم گیلان
۱. تورم و گرانی مسکن با هجوم مسافران، قیمت اجاره و خرید مسکن در شهرهای گردشگری مانند رشت، انزلی و ماسوله به‌شدت افزایش یافته است. بر اساس داده‌های بانک مرکزی ایران در سال ۱۴۰۱، نرخ اجاره مسکن در مناطق شمالی کشور طی ۵ سال گذشته حدود ۳۵ درصد بیشتر از متوسط ملی رشد کرده است. این افزایش، فشار اقتصادی بر ساکنان بومی، به‌ویژه جوانان، را چندبرابر کرده است.
۲. آلودگی و تخریب محیط زیست هر ساله حجم عظیمی از زباله‌های گردشگران در جنگل‌ها، سواحل و روستاهای گیلان رها می‌شود. طبق گزارش سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۴۰۲، در نوروز همان سال حدود ۱۸۰۰ تن زباله در جاده‌های شمالی کشور جمع‌آوری شد (منبع: irandoe.ir). این مقدار معادل ۳۰ درصد کل زباله‌های استان در یک ماه بود. این آلودگی مستقیم بر سلامت مردم محلی و اکوسیستم‌های شکننده تأثیر می‌گذارد.
۳. تحمیل هزینه زیرساختی به مردم ترافیک سنگین جاده‌های شمال مانند محور قزوین-رشت نه‌تنها زمان سفر مردم محلی را ۲ تا ۳ برابر می‌کند، بلکه هزینه‌های نگهداری جاده‌ها و تعمیرات ناشی از فرسودگی، بیشتر از بودجه محلی تأمین می‌شود. در حالی که حدود ۷۰ درصد عوارض خروجی استان به حساب دولت مرکزی واریز می‌گردد (منبع: mehrnews.com)، تنها سهم ناچیزی به بهبود زیرساخت‌های محلی اختصاص می‌یابد.
۴. اقتصاد نشت‌کننده؛ پول مسافران به جیب کیست؟ برخلاف تصور عموم، بیشتر درآمدهای گردشگری گیلان به جای مردم محلی، به دلالان زمین، مجتمع‌های اقامتی غیربومی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارج از استان می‌رسد. داده‌های مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد تنها ۲۵ درصد از هزینه‌های مسافران در کسب‌وکارهای خرد محلی مانند صنایع‌دستی یا رستوران‌های خانوادگی خرج می‌شود (منبع: amar.org.ir).
راهکارهایی برای توزیع عادلانه‌تر درآمدهای گردشگری
برای آنکه گردشگری به نفع همه طبقات جامعه باشد، باید راهکارهایی عملی در نظر گرفت:
۱. حمایت از مشاغل خانگی: توسعه بازارچه‌های محلی و پلتفرم‌های فروش آنلاین برای عرضه محصولات زنان سرپرست خانوار، کشاورزان و صنعتگران بومی می‌تواند بخشی از درآمد گردشگران را مستقیماً به مردم محلی منتقل کند.
۲. توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی: حمایت از اقامتگاه‌های بوم‌گردی به‌جای هتل‌های زنجیره‌ای می‌تواند درآمد بیشتری برای ساکنان روستاها و مناطق کمتر توسعه‌یافته ایجاد کند.
۳. مالیات بر گردشگری: ایجاد صندوقی از محل مالیات بر اقامتگاه‌های لوکس و ویلاهای اجاره‌ای برای سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌های شهری و روستایی.
۴. ایجاد مسیرهای گردشگری کمترشناخته‌شده: توسعه مسیرهای گردشگری جدید مانند روستاهای بکر گیلان می‌تواند باعث کاهش تمرکز گردشگران در مناطق پرتراکم و افزایش درآمد در نقاط کمتر بهره‌مند شود.
چرا این چرخه معیوب ادامه دارد؟
فقدان برنامه‌ریزی مشارکتی: تصمیم‌گیری‌ها برای توسعه گردشگری اغلب بدون نظرخواهی از جوامع محلی و کارشناسان بومی انجام می‌شود.
فرهنگ رانتی به جای تولیدی: سود کلان ساخت‌وسازهای غیراصولی مانند ویلاهای غیرمجاز انگیزه‌ها را از توسعه صنایع پایدار مانند اکوتوریسم دور کرده است.
نادیده گرفتن ظرفیت زنان محلی: با وجود نقش کلیدی زنان گیلانی در کشاورزی و صنایع‌دستی، تنها ۱۲ درصد از پروژه‌های گردشگری استان توسط زنان مدیریت می‌شود (منبع: irna.ir).
مسافران برای گیلانیان ، برکت یا بلا ؟
آیا گردشگری باید به بهای نابودی محیط زیست و معیشت مردم محلی رشد کند؟
چرا سهم مردم بومی از درآمدهای میلیاردی گردشگری کمتر از ۳۰ درصد است؟
آیا زمان آن نرسیده که به جای جذب کمّی مسافران، روی گردشگری کیفی و آموزش جامعه میزبان سرمایه‌گذاری شود؟
گیلان نیازمند تحولی است که گردشگری را از “تهدید” به “فرصت” تبدیل کند. این امر تنها با مدیریت شفاف، تقویت کسب‌وکارهای محلی و جلب مشارکت مردم ممکن است. توسعه واقعی زمانی رخ می‌دهد که سود گردشگری به جای جیب‌های خاص، به بهبود مدارس، بیمارستان‌ها و جاده‌های روستایی برسد.
سید رضا ثابت قدم
