روزی که میرزا کوچک خان اولین جمهوری آسیا را در رشت پایه گذاری کرد

نبض خبر

پس از انقلاب مشروطه به دليل كارشكني هاي حكومت وقت و سياست هاي دولت هاي خارجي در روند برقراري دموكراسي و حق تعيين سرنوشت جامعه، نوعي نااميدي در ميان مردم گسترش يافت. به همين سبب برخي راه چاره را در اتحاد و همدلي مسلمانان ديدند. «شيخ يونس» مشهور به «ميرزا كوچك خان جنگلي» عضو «هيات اتحاد اسلام» نيز يكي از اين افراد بود كه مي كوشيد، كشور را از زير پرچم استبداد و تسلط بيگانگان رهايي بخشد. هيات اتحاد اسلام پس از مدتي به «كميته اتحاد اسلام» تغيير نام داد و رهبري كميته را ميرزا كوچك خان به عهده گرفت و تا پايان 1296 خورشيدي، بخش وسيعي از گيلان و قسمتي از مازندران، طارم، آستارا، طالش، كجور و تنكابن را زير نفوذ خود قرار داد. اين كميته بعدها به «نهضت جنگل» و «حزب جنگل» شهرت يافت و در نهايت ميرزا كوچك خان در 16 خرداد 1299 خورشيدي در رشت حكومت جمهوري اعلام كرد. در اين ميان ضعف دولت قاجار و سرخوردگي مردم و روشنفكران از وضعيت به وجود آمده باعث شد تا كودتاي سوم اسفند 1299 خورشيدي به وقوع بپيوندد و رضاخان به عنوان نخست وزير به قدرت برسد از اين رو با دستور احمدشاه قاجار، نيروهاي دولتي به فرماندهي وي براي سركوب نيروهاي جنگل به رشت اعزام شدند و به دليل همكاري نيروهاي دولتي روسيه با قواي نظامي رضاخان و خيانت بعضي از ياران ميرزا، نهضت جنگل شكست خورد. ميرزا كوچك خان نيز به همراه «گائوك» آلماني مشهور به «هوشنگ» به طرف كوه هاي خلخال رفت اما گرفتار برف و بوران شد و سرانجام در 11 آذر 1300 خورشيدي به شهادت رسيد. «محمدحسن اصغرنيا» عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي و مسوول مركز مردم نهاد بازشناسي نهضت جنگل معتقد است كه ميرزا كوچك خان جنگلي و نهضت او داعيه هاي ملي و مذهبي در سر داشتند و خود ميرزا باعث تقويت اين روحيه در ميان مردم شده بود. در ادامه ديدگاه هاي وي درباره اين نهضت و شخصيت ميرزا كوچك خان را از نظر مي گذرانيم: **محبوبيت ميرزا كوچك خان در ميان مردم ميرزا كوچك خان با وجود عمر 43 ساله خود كه طولاني نبود تاثيرهاي زيادي به ويژه در ميان مردم محلي داشت. براي نمونه مردم خلخال كه از ظلم و ستم حاكمان وقت به تنگ آمده بودند، پس از درخواست هايي كه از تهران و تبريز داشتند و به آنها پاسخي داده نشد از ميرزا كوچك خان كمك خواستند و او در مرداد 1296 خورشيدي از رشت به خلخال رفت، 2 ماه در آنجا ماند و «محكمه عدليه» را تشكيل داد، مردم آنجا از ميرزا استقبال كردند. همچنين در آنجا نخستين مدرسه براي سوادآموزي مردم را به وجود آورد. به همين سبب اهالي آنجا در نامه اي از او تشكر كردند كه اين كار و كمك در مكان هاي ديگر هم اتفاق افتاد و نشان دهنده محبوبيت ميرزا كوچك خان بوده است. اينك نيز اين توجه به وي و تاريخ نهضت جنگل در جامعه وجود دارد. **روحيه ملي و مذهبي ميرزا كوچك خان اكنون درباره ميرزا كوچك خان روايت هاي متفاوتي وجود دارد، در حالي كه بايد گفت وي به عنوان چهره اي مبارز در تاريخ ايران در برابر استبداد داخلي و استعمار خارجي ايستادگي كرد و با توجه به روحيه مذهبي و علاقه اي كه به اسلام داشت، عضو «هيأت اتحاد اسلام» در رشت شد و پس از مدتي رهبري «كميته اتحاد اسلام» را به منظور مبارزه با روسيه تزاري بر عهده گرفت. او همچنين باعث تقويت روحيه ملي گرايي در ميان قشر جوان شد. براي نمونه به شاهنامه خواني بسيار علاقه داشت و گروهي براي اين كار تشكيل داده بود تا روحيه ملي گرايي را در ميان مردم زنده كنند كه اين روحيه يكي از مشخصه هاي شخصيت ميرزا بوده كه به خوبي شناخته نشده است. **مردم گرايي ميرزا كوچك خان يكي از جنبه هاي حيات ميرزا كوچك خان علاوه بر جنبه هاي نظامي و مبارزه هايي كه داشت روحيه مردم گرايي و كمك به آنها بود. وي هنگام كاشت محصول با افراد خود به دهقانان كمك مي كرد و توجه به حقوق شهروندي و مسايل اجتماعي نيز يكي ديگر از جنبه هاي شخصيت ميرزا و نهضت جنگ به شمار مي رود. براي نمونه در مرام نامه آنها نوشته شده كه تمام افراد جامعه بايد در سن مشخصي از كار بازنشسته شوند و اينكه همه افراد بايد در حقوق شهروندي با يكديگر برابر باشند. **دلايل شكست نهضت جنگل شكست نهضت جنگل با توجه به چند عامل اتفاق افتاد؛ از يك طرف جاسوس هايي در ميان خود آنها وجود داشت كه به قزاق ها و نيروهاي روسيه تزاري خبررساني مي كردند و از طرفي ديگر جاسوس هايي نيز بودند كه براي دولت انگليس به فعاليت مي پرداختند و در ميان ياران ميرزا كوچك خان حضور داشتند. همچنين مردم محلي آگاهي چنداني نسبت به نهضت جنگل و هدف هاي آنها نداشتند. در ادامه ديدگاه هاي «قربانعلي كنارودي» عضو هيات علمي سازمان اسناد ملي در اين باره را مرور مي كنيم: **نهضت جنگل و اتحاد اسلام تقسيم ايران به 2 منطقه بر پايه قرارداد 1907 و تلاش دولت عثماني براي به دست گرفتن رهبري جهان اسلام با دعوت از علما و انديشمندان كشورهاي اسلامي از عراق، ايران، مصر و هند موجب شد تا افرادي همچون «سيد محمدرضا مساوات، سيد محمد كمره اي، سليمان ميرزا اسكندري، سيديحيي نداماني، ميرزا طاهر تنكابني و چند تن از همفكران خود در تهران» جمعيت اتحاد اسلام را تشكيل دهند. همزمان ميرزا كوچك خان نيز كه جواني فعال و در راه مبارزه با استبداد و استعمار در صف اول مشروطه خواهان بود با اين تفكر آشنا و به عضويت جمعيت اتحاد اسلام در آمد. او پس از مدتي كوتاه راهي گيلان شد و در گام نخست با ديگر همفكران خود در رشت جمعيت اتحاد اسلام گيلان را پايه نهاد. درباره وابستگي نهضت جنگل به اتحاد اسلام بهترين و موثق ترين سند متن مرامنامه جنگل به شمار مي رود كه در روزنامه جنگل به شماره 28 چاپ و منتشر شده است. به اين ترتيب نخستين جلسه اتحاد اسلام به صورت مخفيانه در رشت تشكيل شد. گروهي از اعضاي مصمم آن كه معتقد به جنگ چريكي بودند به همراه ميرزا كوچك خان و «ابراهيم حشمت» راهي جنگل شدند و مبارزه خود را آغاز كردند. **شناخت نهضت جنگل؛ توجه به شكل گيري، تداوم و زمينه هاي شكست آن براي شناخت نهضت جنگل و ميرزا كوچك خان بيش از هر چيز پرداختن به زاويه هاي پنهان نهضت، شكل گيري، تداوم و زمينه هاي شكست آن از طرف محققان و پژوهشگران لازم و ضروري است. دوري از احساس هاي قومي و محلي، پرهيز از جانبداري و بهره گيري از اسناد دست اول اهميت دارد. نكته دوم براي آگاهي بيشتر در ارتباط با نهضت جنگل، توجه به رقابت هاي روسيه و انگليس در عرصه جهاني و همچنين در ايران براي كسب منافع بيشتر بايد در كانون توجه قرار گيرد. از طرفي ديگر تحول هايي كه در قفقاز در حال شكل گيري بود و مي رفت تا بساط حكومت تزاري روسيه را برچيند نيز مي تواند در تحليل و بررسي پژوهشگران در شناخت بهتر نهضت جنگل مؤثر باشد. ناگفته نماند آنچه كه در سال هاي پاياني حكومت قاجار در داخل ايران اتفاق مي افتاد، همچون ضعف حكومت مركزي، تلاش هايي كه براي به قدرت رساندن برخي چهره هاي سياسي و نظامي، قرارداد 1919 ميلادي و شكست انگليس در عقد اين قرارداد نيز در اين زمينه مهم هستند. **رسانه ها و انعكاس درست و علمي رويدادهاي تاريخي اكنون رسانه در كنار خانواده، مدرسه، دانشگاه و ديگر مركزهاي علمي و آموزشي نقشي بي بديل در انتقال اطلاعات و دانش دارند. پس مي توان به نوعي رسالت معلمي را براي رسانه ها قايل شد. همانگونه كه مطالعه و كسب اطلاعات دقيق براي معلم، ضرورت و اهميت دارد، رسانه ها نيز از اين مقوله بي نياز نيستند. از طرفي ديگر رسانه ها نيز مانند معلم علاوه بر كسب اطلاعات جديد، وظيفه ترغيب و تشويق به مطالعه و كسب اطلاعات درست را به مخاطبان امروزي خود دارند. انعكاس درست و واقعي حوادث و رويدادها يكي از رسالت هاي مهم آموزگاران است و رسانه ها نيز مي توانند با انعكاس درست و علمي رويدادها اين نقش را به خوبي ايفا كنند. داشتن سه اصل مهم صداقت، شجاعت و امانت در انتقال دانش و اطلاعات لازم و ضروري به شمار مي رود. بنابراين معرفي و انتقال اطلاعات و دانش تاريخي درباره نهضت ها و جنبش ها به ويژه نهضت جنگل و ميرزا كوچك خان مي تواند در روشنگري و رشد تاريخي نگري نسل جديد مؤثر باشد. از وظايف مهم رسانه ها معرفي و نقد و بررسي اثرهاي منتشر شده درباره نهضت جنگل، انعكاس نظرهاي جديد محققان و پژوهشگران در همايش ها و نشست هاي تخصصي و انتشار اخبار مربوط به برگزاري آنها است.

https://nabzzekhabar.ir/